سفیدگون، سرخ‌فام، سبزْوار نگاهی تحلیلی به کتاب عکس «شهید آوردند…»

وبلاگ

چکیده:

کتاب عکس «شهید آوردند…» روایتی است تصویری از «تشییع شهدا»، یکی از مهم‌ترین مناسک و آئین‌های فرهنگی، مردمی و انقلابی در دهۀ طلایی 1360‌شمسی ایران، با محوریت شهرستان سبزوار. «تشییع شهدا» ازآنجاکه مهم‌ترین جزء پدیدۀ فرهنگی کلی‌تری به نام آئین بزرگداشت مقام شهیدان است، در اینجا بدل از کل گرفته‌ شده است؛ پس مقصود نگارنده از «آئین تشییع شهدا» مجموعۀ رسومی است که فرهنگ عمومی ‌ایرانی در حق پیکر شهیدان خود انجام می‌دهد و به‌وسیلۀ آن دست به تولید معانی جدید می‌زند. مراسم کفن‌و‌دفن مردگان عادی در اینجا و برای شهیدان به آئینی رشدیافته‌ و پُررمز و راز تبدیل می‌شود؛ آئینی که مجموعه‌ای از مناسک عبادی، مراسم جمعی، فضاسازی در مکان‌ها‌ی مختلف، تکرار و یادکرد دوباره در زمان‌های مختلف، مشاغل و صنایع و فناوری‌های فرهنگی و هنری متنوع، اشیا و محصولات فرهنگی و هنری گوناگون و از همه مهم‌تر، حضور و تعامل آدم‌ها و تیپ‌های مختلف اجتماعی و طبقاتی را دربرمی‌گیرد.
این مجموعه را باید از سه جهت، گوهری درخشان و ارزشمند به‌شمار آورد؛ چراکه هم ارزش «تاریخی» دارد و هم دارای جنبه‌های «فرمیِ» نوآورانه و خط‌شکن است و هم به‌لحاظ محتوای «آئینی» تجلیل و تحلیل‌شدنی است. هرچقدر از تحلیل کتاب عکس عبور کنیم و به خود آئین تشییع شهدا نزدیک شویم، پای موضوعات و مناظر نادیده و ناگفتۀ بسیاری به بحث باز می‌شود. یکی از آن موضوعات، منظر «ارتباطات آئینی»‌ و تحلیل جنبه‌های ارتباطی آئین‌ها ازجمله آئین تشییع شهدا در تجربۀ انقلاب و جنگ است. موضوع دیگر، کارکردهای اجتماعی آئین‌های تشییع و بزرگداشت شهدا مانند تقویت وحدت اجتماعی، تقویت روحیۀ سلحشوری و حماسی، کاهش آلام بازماندگان شهید و… است. برخی از صفات و ویژگی‌های مردم در دهۀ۶۰ را می‌شود در آیینۀ تصاویر این کتاب دید؛ مردمی که خسته و درمانده نیستند، از جنگ زده نشده‌اند، تعاون اجتماعی‌شان چشمگیر است و بالاخره پُرکار، بانشاط، امیدوار و سرزنده‌اند.